بخشی از متن: مسجد سجده گاه انسانی است که خود مسجود ملاَیک بوده است. مسجد برترین جایگاه امن برای پیوند روح آدمی با خالق هستی است و محل پاکترین و صمیمانه ترین آشنایی ها و ارتباطات میان بندگان خداست. آمیختگی صفات خدادادی این مکان شریف با هنر دستان توانمند معماران اهل دل,و شوری برآمده از عمق وجودشان که ریزش بی امانش بی شباهت به حکمت نیست بنایی خلق کرده که علاوه بر حظ بصر گویی روح خسته آدمی را برای لحظاتی هر چند کوتاه از قفس تن می رهاند.
در سال ۶۲۲م.پیامبر اکرم(ص) از مکه به مدینه مهاجرت فرمود و خانه ای برای سکونت خود و خانواده اش ساخت.مشخصات ابعاد آن خانه بیانگر آن است که صرفا سکونت گاه یک خانواده معمولی نبوده بلکه برآورنده دو منظور در ارتباط با جامعه مسلمان آن روزگار بوده است.نخست اینکه علاوه بر خانواده گنجایش و امکان پذیرش جمعی از تهیدستان بی خانمان مسلمان و مراجعین روزمره را داشته باشد و دوم اینکه صحن وسیع و باز آن خانه ظرفیت داشته باشد تا جمع کثیری از اهالی مدینه بتوانند در آن برای نماز صف ببندند. صحن خانه پیامبر در واقع نخستین مسجد مسلمانان بود که به دست مبارک رسول خدا و یاران آن حضرت ساخته شد.و این مسجد الگویی شد برای مساجد بیشماری که در ایران و دیگر سرزمین های قلمرو اسلامی ساخته شدند.
معاویه به دلیل دور بودن خراسان از مرکز خلافتش همواره احساس خطر میکرد به همین دلیل عبدالله بن عامر را به عنوان والی همراه پنجاه هزار مرد جنگی عرب با خانواده هایشان به خراسان فرستاد و از آنجا که ویژگی های این منطقه بیش از نقاط دیگر ایران به عربستان شباهت داشت در آن مستقر شدند.
اولین نمونه های معماری اسلامی ایران در منطقه خراسان شکل گرفت,در این منطقه شاهد شگل گیری اولین مساجد پس از ورود اسلام به ایران هستیم.این شیوه که به خراسانی (شبستانی) معروف گردید در قرن اول ه.ق ابتدای پذیرش دین مبین اسلام از سوی ایرانیان آغاز گردید وتا دوره آل بویه و دیلمیان (قرن ٤ه.ق)ادامه پیدا کرد.در این شیوه نقشه مساجد از مسجدالنبی الهام گرفته شده است. ساخت مسجدالنبی دیوارهای این بنا از سنگ های لاشه و به صورت خشکه چین میباشد. استفاده از پده (تنه نخل خشک شده) و یا درختان بی بار به عنوان ستون(پالار) و استفاده از سرشاخه ها به عنوان تیر(فرسب). پوشاندن روی تیرها با نی و استفاده از پوست چارپایان(لمبه کوبی). ساخت ٩اتاق پهلو به پهلو در ضلع شرقی. اضافه شدن بخشی به عنوان صفه برای اسکان دادن صحابه پیامبر.
سادگی بسیار در طراحی پلان مستطیل شکل فضای شبستانی یا چهل ستونی پرهیز از بیهودگی مردم واری بهره گیری از ساختمایه های بوم آور قوس های بیضی ,تخم مرغی و ناری